Παρασκευή 30 Αυγούστου 2013

FROM HELL

Ένα αναλλοίωτο από το χρόνο αριστούργημα, ένα έργο-ορόσημο στην ιστορία των comics

Το FROM HELL αναφέρεται συχνά ως ένα από τα μεγάλα αριστουργήματα του τεράστιου Alan Moore, ο οποίος από πολλούς (εμού συμπεριλαμβανομένου) θεωρείται ως ο σημαντικότερος συγγραφέας που έχει περάσει ποτέ από το χάρτινο σύμπαν. Ένα μνημειώδες έργο, μία σεμιναριακού επιπέδου αφηγηματική δομή και μία εκτενέστατη όσο και απαιτητική ιστορική έρευνα, που όμοιά της δεν έχουμε συναντήσει ούτε πρίν, ούτε έκτοτε σε σελίδες comics.

Εκδόθηκε αρχικά στη ανθολογία Taboo #2-7 (1989-1992) του καλλιτέχνη Steve Bissette (που είχε συνεργαστεί με τον Moore στο Swamp Thing), και έπειτα σε 10 τεύχη (1991-1996) από τις Tundra Publishing και Kitchen Sink Press. Το 1998 τυπώθηκε και ένα appendix (προσάρτημα) ως 11ο τεύχος, το From Hell: The Dance of the Gull-catchers, και ένα χρόνο αργότερα η εταιρεία του εικονογράφου του FROM HELL, Eddie Campbell, κυκλοφόρησε ολόκληρη τη μίνι-σειρά σε ένα συγκεντρωτικό τόμο 576 σελίδων.

Όπως είμαι σίγουρος οτι γνωρίζουν οι περισσότεροι, είτε έχοντας διαβάσει το comic, είτε έχοντας δεί την ομώνυμη ταινία με πρωταγωνιστή τον Johnny Depp (2001) που βασίζεται χαλαρά στο comic, η υπόθεση του FROM HELL περιστρέφεται γύρω από το μύθο του Τζακ του Αντεροβγάλτη (Jack the Ripper), προτείνοντας μία νέα και εμπεριστατωμένη θεωρία όσον αφορά την ταυτότητα και τα κίνητρα πίσω από τις πράξεις του πλέον διαβόητου serial killer του 20ου αιώνα. Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από τις πρώτες λέξεις του διάσημου γράμματος που είχε αποσταλεί στον επικεφαλής των εθελοντών πολιτών που περιπολούσαν την περιοχή του Whitechapel κατά την περίοδο των φόνων (1888), το οποίο γράμμα οι αρχές εικάζουν οτι είχε γράψει ο ίδιος ο Jack the Ripper.

Από τις πολλές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς ως προς την ταυτότητα του διάσημου δολοφόνου, ο Moore ενστερνίζεται αυτή του άγγλου δημοσιογράφου Stephen Knight, ο οποίος, στο βιβλίο του Jack the Ripper: The Final Solution (1976) τοποθετεί τα φρικαλέα εγκλήματα εν μέσω μίας υποχθόνιας συνωμοσίας που είχε ως σκοπό να προστατεύσει ένα μέλος της βασιλικής οικογένειας. Πιο συγκεκριμένα, να αποκρύψει την ύπαρξη ενός νόθου παιδιού του πρίγκιπα Albert Victor και της κοινής θνητής, και μάλιστα καθολικής Annie Crook, το οποίο παιδί είχε φυσικά δικαίωμα στη διαδοχή του θρόνου της Αγγλίας ! Οι ισχυρισμοί του Knight βασίζονται με τη σειρά τους στην κατάθεση του Joseph Gorman, ο οποίος, σε ένα ντοκυμαντέρ του BBC το 1973 "αποκάλυψε" οτι είναι εγγονός της Annie Crook, και γιός της Alice Margaret Crook, της νόθας κόρης του πρίγκιπα Albert Victor. Την υπόθεση στηρίζει επίσης και η ιστορία του πνευματιστή και μέντιουμ Robert James Lees, ο οποίος ισχυριζόταν οτι γνώριζε την ταυτότητα του Jack the Ripper από μια σειρά οραμάτων που είχε δεί, αλλά η δική του συνεισφορά είναι μάλλον η λιγότερο σημαντική.





Η υπόθεση πιο αναλυτικά:
(περιέχει spoilers)

Η ιστορία μας ξεκινάει με το ζωγράφο Walter Sickert να συτήνει τον πρίγκιπα Albert Victor στην Annie Crook, μία υπάλληλο σε κάποιο μαγαζί της κακόφημης συνοικίας του East End. Ο πρίγκιπας παντρεύεται, και μάλιστα κάνει και παιδί με την κοινή θνητή, η οποία δε γνωρίζει την πραγματική του ταυτότητα. Όταν η βασίλισσα Victoria πληροφορείται τα γεγονότα, διατάζει να κλείσουν την Annie σε ψυχιατρικό άσυλο, όπου ο πιστός βασιλικός γιατρός Sir William Gull της κάνει λοβοτομή, και στέλνει το νόθο παιδί στους γονείς της. Το σκάνδαλο αποσιωπείται, όμως μετά από λίγο καιρό μία παρέα ιερόδουλων της περιοχής, φίλες της Annie που γνωρίζουν το μυστικό, εκβιάζουν τον Walter Sickert οτι θα το αποκαλύψουν. Η βασίλισσα αποφασίζει να ξεφορτωθεί τις πέντε γυναίκες που απειλούν να εκθέσουν τη βασιλική οικογένεια, και αναθέτει τη βρώμικη δουλειά πάλι στο γιατρό Gull, έναν έμπειρο χειρούργο με άριστη γνώση της ανθρώπινης ανατομίας.

Ο γιατρός, ως υψηλόβαθμος μασόνος, έχει την πλήρη ανοχή, και σε μερικές περιπτώσεις και τη συνεργασία της αστυνομίας, στις τάξεις της οποίας συγκαταλέγονται πολλοί "αδελφοί" του. Έτσι, μαζί με τον πιστό αμαξά και βοηθό του John Netley, διεξάγει ανενόχλητος και με περισσό ζήλο την αιματηρή του αποστολή, στην οποία ο ίδιος αποδίδει θεία προέλευση και μυστικιστικές προεκτάσεις. Στο ολισθαίνον προς την παράνοια μυαλό του, βλέπει το "έργο" του ως εξασφάλιση της κυριαρχίας του ανδρικού φύλου πάνω στο γυναικείο, και ως εκδίκηση για την προϊστορική, μακρά περίοδο της μητριαρχίας. Ο επιθεωρητής Fred Abberline, που ακολουθούσε απ΄την αρχή τα ίχνη του δολοφόνου, συνεχώς παρεμποδιζόμενος από τους ανωτέρους του, θα ανακαλύψει τελικά τον Gull με τη βοήθεια του απατεώνα πνευματιστή Robert James Lees, όμως και πάλι το γεγονός θα αποκρυφθεί. Ο γιατρός θα δικαστεί από ένα σώμα ελεύθερων μασόνων και, αφού κριθεί παράφρονας, θα περάσει την υπόλοιπη ζωή του στη φυλακή.

Το βιβλίο ξεκινάει με ένα ολιγοσέλιδο πρόλογο, στον οποίο δύο ηλικιωμένοι κύριοι κάνουν τον περίπατό τους σε μία παραλία, συζητώντας αόριστα για μία παλιά υπόθεση και ένα συγκαλυμμένο μυστικό. Αργότερα φυσικά καταλαβαίνουμε ποιοί είναι, καθώς και το νόημα του διαλόγου τους. Αντίστοιχα, στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ως επίλογος η μικρή ιστορία The Dance of the Gull-catchers, όπου οι Moore και Campbell μας διηγούνται συνοπτικά το χρονικό της μανίας γύρω από το μύθο του Τζακ του Αντεροβγάλτη που επιβιώνει μέχρι και σήμερα, με άπειρους ερασιτέχνες ντετέκτιβς (Ripperologists) να προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο.





Ο Alan Moore έχει δηλώσει οτι πήρε τη θεωρία του Knight ως σημείο εκκίνησης, χωρίς όμως ποτέ να την εκλαμβάνει ως απαραίτητα αληθινή. Ερεύνησε εξονυχιστικά ένα προς ένα τα σημεία της, κράτησε αυτά που συμβάδιζαν με τη λογική του και απέρριψε όσα θεώρησε απίθανα, επεκτείνοντας φυσικά τη δική του, προσωπική έρευνα προς περισσότερες και πιο ευφάνταστες κατευθύνσεις. Προς μεγάλη του τιμή, ο τεράστιος άγγλος συγγραφέας παραδέχεται οτι το έργο του υπάγεται στο είδος του μυθιστορήματος (fiction), και δεν πρέπει να λογίζεται ως ιστορικό δοκίμιο. Άλλωστε, όπως συμπληρώνει, το πιο πιθανό είναι η υπόθεση να μην εξιχνιαστεί ποτέ, και η ταυτότητα του Jack the Ripper να παραμείνει άγνωστη για πάντα. Ο συγκεντρωτικός τόμος του FROM HELL περιέχει αρκετές σελίδες που υποδεικνύουν ποιά σημεία του βιβλίου προέρχονται από επώνυμες καταθέσεις μαρτύρων της πραγματικής υπόθεσης, και ποιά προέρχονται από την εκπληκτική φαντασία του συγγραφέα του. Ο Moore μάλιστα σχολιάζει πόσο έγκυρη θεωρεί κάθε μαρτυρία, και γιατί.

Το FROM HELL, στις μόλις 576 σελιδούλες του, περιέχει τόσο πολλά επίπεδα, συμβολισμούς και έννοιες που θα χρειαζόταν ίσως περισσότερες σελίδες για να αναλυθούν. Δεν είναι ένα whodunit (από το "who done it" - υπο-είδος του αστυνομικού μυθιστορήματος που επικεντρώνεται στην ανεύρεση του δολοφόνου), αλλά περισσότερο μία μελέτη της βικτωριανής κοινωνίας και του αντίκτυπου που είχε σε αυτήν η υπόθεση του Τζακ του Αντεροβγάλτη. Άλλωστε, ο Moore έχει δηλώσει οτι βάσισε τη δομή του έργου του στο βιβλίο Dirk Gently’s Holistic Detective Agency του Douglas Adams και γενικά στη θεωρία του Ολισμού, κατά την οποία πρέπει να εκλαμβάνουμε τα φυσικά συστήματα ως ενιαίες οντότητες, και όχι ως ξεχωριστά τμήματα που συνθέτουν ένα σύνολο. Έτσι λοιπόν, για να λύσεις το μυστήριο ενός φόνου ολιστικά, θα πρέπει να ανα-λύσεις ολόκληρο το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο αυτός ο φόνος διεξήχθη.

Αυτό ακριβώς κάνει λοιπόν εδώ ο σπουδαίος άγγλος συγγραφέας, εμβαθύνοντας στον ψυχισμό των χαρακτήρων του όσο ελάχιστοι συνάδελφοί του μπορούν έστω να επιχειρήσουν, και σχολιάζοντας ενδελεχώς τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες της εποχής που μελετάει. Τη χαοτική διαφορά στην ποιότητα ζωής των πλούσιων και των φτωχών, τη θέση της γυναίκας που είχε αρχίσει δειλά-δειλά να ισχυροποιείται μέσω του κινήματος των σουφραζετών, άλλα και τη δική μας εποχή, μέσω των ψυχικών οραμάτων του παράφρονα γιατρού που τον μεταφέρουν από το 1888 στο σύγχρονο Λονδίνο του 1990. Ο χρόνος γενικά αντιμετωπίζεται από τον Moore υπό το πρίσμα του Ολισμού, με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον να συνυπάρχουν σε μία οντότητα, και το πέρασμα του χρόνου να αποτελεί ανθρώπινη ψευδαίσθηση.





Διόλου τυχαία άφησα το κομμάτι της εικονογράφησης για το τέλος επειδή πρώτον, δε μου αρέσει και πολύ, και δεύτερον, είναι τέτοια η δύναμη και η πολυπλοκότητα του σεναρίου, που θα υποβίβαζαν οποιαδήποτε εικονογραφική δουλειά σε δεύτερο ρόλο. Οι γραμμές του Eddie Campbell είναι ηθελημένα τραχιές και παχιές, σε μία (νομίζω επιτυχημένη) προσπάθεια να αναπαράγει το καλλιτεχνικό ύφος της βικτωριανής εποχής. Με "οικονομία" στη σύνθεση των σελίδων και διατηρώντας τη βάση των 9 panels ανά σελίδα στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, η εικόνα δείχνει να υποχωρεί ένα βήμα πίσω, αφήνοντας το κείμενο να πρωταγωνιστήσει. Προερχόμενος από αποκλειστικά αυτοβιογραφικά comics όπως το ALEC, και ακολουθώντας κατά γράμμα τις όπως πάντα υπερ-αναλυτικές οδηγίες του Moore, ο Campbell καταφέρνει να ζωντανέψει το όραμα του superstar συγγραφέα, αλλά και να διατηρήσει το προσωπικό του στυλ.

Το FROM HELL λοιπόν είναι ένα από τα διαχρονικά αριστουργήματα του κόσμου των comics, ένα άφθαστο παράδειγμα αφηγηματικής αρτιότητας και διαχείρισης του χρόνου και των χαρακτήρων, ένα έργο τόσο πολυεπίπεδο και πλήρες νοημάτων που προσφέρει στον αναγνώστη την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας (αγωγή της ψυχής).



Links:

Top 100 comics of the 90s - 1: From Hell
Top 10 Alan Moore comics - 1: From Hell

FROM HELL @ Comic Book Resources
FROM HELL @ wikipedia
FROM HELL @ Good Reads
FROM HELL @ TOR
FROM HELL @ Boig Boing
FROM HELL @ biblioklept

Τρίτη 27 Αυγούστου 2013

Cages

Μία κορυφαία δουλειά του κορυφαίου καλλιτέχνη Dave McKean

O Dave McKean είναι ένας πολύ σπουδαίος άγγλος εικονογράφος που έχει συνεργαστεί με τους καλύτερους συγγραφείς του χώρου των comics (Neil Gaiman, Grant Morrison μεταξύ άλλων), έχοντας παραδόσει αρκετές δουλειές-ορόσημα στην ιστορία του είδους. Ένα από τα μεγαλύτερα ταλέντα του είναι η ικανότητα να μεταλλάσσει το καλλιτεχνικό του στύλ ανάλογα με το project που δουλεύει, πάντα όμως διατηρώντας το πολύ ιδιαίτερο, χαρακτηριστικό του ύφος, και πάντα σε πολύ υψηλά επίπεδα ποιότητας.

Η μνημειώδης, πολυβραβευμένη και αποθεωμένη από κοινό και κριτικούς μίνι-σειρά Cages, που εκδόθηκε σε 10 τεύχη από τις εταιρείες Tundra Publishing και Kitchen Sink Press το διάστημα 1990-1996, πρίν συλλεχθεί σε έναν ογκώδη τόμο 500 σελίδων από την Kitchen Sink το 1998, αποτελεί το πιό φιλόδοξο και προσωπικό του έργο, μιας και υπογράφει ο ίδιος και το σενάριο, κάτι που επιχειρούσε τότε για πρώτη φορά στην καριέρα του.

Η υπόθεση του Cages επικεντρώνεται στην εσωτερική καλλιτεχνική διαδρομή τριών δημιουργών - ενός ζωγράφου, ενός μουσικού και ενός συγγραφέα, με μοναδικό κοινό στοιχείο τη διαμονή τους στην ίδια πολυκατοικία. Η ιστορία ξεκινάει όταν ο βασικός πρωταγωνιστής, ο ζωγράφος Leo Sabarsky, μετακομίζει στην εν λόγω πολυκατοικία για να απομονωθεί και να επαναπροσδιορίσει το καλλιτεχνικό του στυλ, ψάχνοντας εναγωνίως για ταυτότητα και έμπνευση. Στο ακριβώς από πάνω διαμέρισμα μένει ο Angel, ένας προικισμένος μουσικός της jazz και ποιητής που εμφανίζεται ζωντανά σε ένα παρακείμενο bar, εντυπωσιάζοντας τους θαμώνες με το ταλέντο και τη μοναδικότητά του. Στον από κάτω όροφο τέλος, κατοικεί ο γνωστός συγγραφέας Jonathan Rush με τη γυναίκα του, αναγκασμένος να κρύβεται από το κοινό λόγω του τελευταίου του, βλάσφημου και ανατρεπτικού μυθιστορήματος.

Ο Leo θα γνωριστεί ξεχωριστά και με τους δύο ταλαντούχους συγκατοίκους του, θα ανταλλάξει ιδέες για την τέχνη και τη σημασία της, και θα γίνει μέρος της προσωπικής τους ιστορίας. Επίσης, με τη βοήθεια του Angel θα συναντήσει την Karen, την αινιγματική γειτόνισσα της απέναντι πολυκατοικίας, την οποία έχει σχεδιάσει πολλές φορές εν αγνοία της, και η οποία θα γίνει τελικά το όχημα για το καλλιτεχνικό του ξεμπλοκάρισμα. Υπάρχει επίσης η κυρία που συνομιλεί με το σαρκαστικό παπαγάλο της περιμένοντας τον εξαφανισμένο εδώ και πέντε χρόνια άντρα της να γυρίσει, ο κωφάλαλος και ιδιόρρυθμος ιδιοκτήτης γκαλερί που επικοινωνεί συνδυάζοντας (συνήθως ανεπιτυχώς) κάρτες που έχουν λέξεις γραμμένες πάνω τους, και οι μυστηριώδεις καρικατούρες μπράβων του υποκόσμου που επισκέπτονται συχνά το συγγραφέα Jonathan για να του αποσπάσουν αντικείμενα που αγαπά και να τα παραδόσουν σε ένα τρελό γιατρό, ο οποίος τα χειρουργεί για να βρεί την ψυχή τους (!).

Και φυσικά, ο χαρακτήρας που ενώνει όλες τις ιστορίες, η μυστηριώδης μαύρη γάτα που περιφέρεται τεμπέλικα από μπαλκόνι σε μπαλκόνι, επιλέγοντας να παρακολουθήσει όποιον από τους ενοίκους της κινήσει το ενδιαφέρον, με μάτια που δείχνουν να καταλαβαίνουν τα πάντα.






Ο McKean θέλησε σε αυτή την απόλυτα προσωπική δουλειά να μείνει μακριά απο τις συνηθισμένες πολύπλοκες εικονογραφικές τεχνικές του, και τη χρήση τελευταίας τεχνολογίας για τη δημιουργία εντυπωσιακών συνθέσεων. Σκοπός του ήταν να απογυμνώσει τις εικόνες του απο ο,τιδήποτε περιττό, μεγιστοποιώντας έτσι τον αντίκτυπο της αφήγησης. Άλλωστε, από την εμπειρία των δύο προηγούμενων δουλειών του (Black Orchid και Arkham Asylum) είχε καταλήξει στο συμπέρασμα οτι οι ζωγραφισμένες εικόνες δε "λειτουργούν" αφηγηματικά, και περισσότερο αποσπούν την προσοχή του αναγνώστη παρά βοηθούν την εξέλιξη της υπόθεσης.

Έτσι, τα μέσα που χρησιμοποίησε για να "ντύσει" αυτή την ιστορία για τους καλλιτέχνες και τη δημιουργικότητα ήταν μόνο το μολύβι και το μελάνι, με εντυπωσιακά ωστόσο αποτελέσματα. Στις περισσότερες σελίδες κυριαρχούν έντονες μαύρες πινελιές και τόνοι και ενός μουντού γαλάζιου (δε φαίνεται στις φωτογραφίες που έχω παραθέσει, επειδή είναι από άλλη έκδοση), με ελάχιστες ζωγραφισμένες εικόνες στο γνωστό, συνδυαστικό πολλών τεχνικών στυλ του (mixed media) να σπάνε τη "μονοτονία". Ήταν ένα αρκετά γενναίο καλλιτεχνικό στοίχημα, ειδικά αν αναλογιστούμε οτι η χρήση της παραδοσιακής του τεχνικής θα του εξασφάλιζε εγγυημένη αποδοχή από κοινό και κριτικούς. Επέλεξε όμως το ένστικτό του και το δρόμο της καλλιτεχνικής ελευθερίας, με  το τελικό αποτέλεσμα να τον δικαιώνει απόλυτα. Απόδειξη της καλλιτεχνικής αρτιότητας του Cages αποτελούν τα βραβεία  Harvey, Pantera, Alph Art και Ignatz που έχει αποσπάσει για το καλύτερο Graphic Novel.





Το βιβλίο ξεκινάει με 4 μύθους για τη δημιουργία του κόσμου, που δεν έχουν όμως καμία σχέση με τη θρησκεία (ευτυχώς). Άλλωστε, ο ίδιος ο McKean έχει δηλώσει οτι δεν είναι θρήσκος, αλλά οτι πιστεύει. Πιστεύει στους ανθρώπους, πιστεύει στην επικοινωνία μεταξύ τους, και πιστεύει στην έννοια της δημιουργικότητας ως κινητήρια δύναμη της κοινωνίας. Συγκεκριμένα για το Cages λέει οτι: "έχει να κάνει με το γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε διάφορα πράγματα, και τί συμβαίνει όταν πιστεύουν". Γίνεται λοιπόν προφανές οτι το εξαιρετικό αυτό graphic novel έχει πολύ περισσότερο βάθος και νόημα από ό,τι διαφαίνεται από μία απλή ανάγνωση της υπόθεσης. Οι μύθοι, που στην αρχή φαντάζουν λίγο παράταιροι, καταλήγουν να συμπληρώσουν το πάζλ των εννοιών που μας επικοινωνεί ο καλλιτέχνης, με τελικό συμπέρασμα (τουλάχιστον δικό μου) την παραδοχή της έμπνευσης και της δημιουργικότητας ως ανώτερων, σχεδόν θεϊκών δυνάμεων.

Το Cages λοιπόν είναι μία προσωπική, εσωτερική μελέτη των εννοιών της τέχνης και της δημιουργίας, με προεκτάσεις που αγγίζουν το θείο, την παράνοια, τις γάτες, και κυρίως τα κλουβιά που έχουμε ηθελημένα συνταιριάξει γύρω από τον εαυτό μας για να αυτο-περιοριστούμε. Και ο κύριος McKean, με το πανέμορφο αυτό βιβλίο του μας προτρέπει να βγούμε έξω.






Links

Cages @ TIME magazine
Cages @ Dark Horse
Cages @ Bookslut
Cages @ Grizzly Bomb
Dave McKean interview about Cages