FROM HELL

Ένα αναλλοίωτο από το χρόνο αριστούργημα, ένα έργο-ορόσημο στην ιστορία των comics

Το FROM HELL αναφέρεται συχνά ως ένα από τα μεγάλα αριστουργήματα του τεράστιου Alan Moore, ο οποίος από πολλούς (εμού συμπεριλαμβανομένου) θεωρείται ως ο σημαντικότερος συγγραφέας που έχει περάσει ποτέ από το χάρτινο σύμπαν. Ένα μνημειώδες έργο, μία σεμιναριακού επιπέδου αφηγηματική δομή και μία εκτενέστατη όσο και απαιτητική ιστορική έρευνα, που όμοιά της δεν έχουμε συναντήσει ούτε πρίν, ούτε έκτοτε σε σελίδες comics.

Εκδόθηκε αρχικά στη ανθολογία Taboo #2-7 (1989-1992) του καλλιτέχνη Steve Bissette (που είχε συνεργαστεί με τον Moore στο Swamp Thing), και έπειτα σε 10 τεύχη (1991-1996) από τις Tundra Publishing και Kitchen Sink Press. Το 1998 τυπώθηκε και ένα appendix (προσάρτημα) ως 11ο τεύχος, το From Hell: The Dance of the Gull-catchers, και ένα χρόνο αργότερα η εταιρεία του εικονογράφου του FROM HELL, Eddie Campbell, κυκλοφόρησε ολόκληρη τη μίνι-σειρά σε ένα συγκεντρωτικό τόμο 576 σελίδων.

Όπως είμαι σίγουρος οτι γνωρίζουν οι περισσότεροι, είτε έχοντας διαβάσει το comic, είτε έχοντας δεί την ομώνυμη ταινία με πρωταγωνιστή τον Johnny Depp (2001) που βασίζεται χαλαρά στο comic, η υπόθεση του FROM HELL περιστρέφεται γύρω από το μύθο του Τζακ του Αντεροβγάλτη (Jack the Ripper), προτείνοντας μία νέα και εμπεριστατωμένη θεωρία όσον αφορά την ταυτότητα και τα κίνητρα πίσω από τις πράξεις του πλέον διαβόητου serial killer του 20ου αιώνα. Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από τις πρώτες λέξεις του διάσημου γράμματος που είχε αποσταλεί στον επικεφαλής των εθελοντών πολιτών που περιπολούσαν την περιοχή του Whitechapel κατά την περίοδο των φόνων (1888), το οποίο γράμμα οι αρχές εικάζουν οτι είχε γράψει ο ίδιος ο Jack the Ripper.

Από τις πολλές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς ως προς την ταυτότητα του διάσημου δολοφόνου, ο Moore ενστερνίζεται αυτή του άγγλου δημοσιογράφου Stephen Knight, ο οποίος, στο βιβλίο του Jack the Ripper: The Final Solution (1976) τοποθετεί τα φρικαλέα εγκλήματα εν μέσω μίας υποχθόνιας συνωμοσίας που είχε ως σκοπό να προστατεύσει ένα μέλος της βασιλικής οικογένειας. Πιο συγκεκριμένα, να αποκρύψει την ύπαρξη ενός νόθου παιδιού του πρίγκιπα Albert Victor και της κοινής θνητής, και μάλιστα καθολικής Annie Crook, το οποίο παιδί είχε φυσικά δικαίωμα στη διαδοχή του θρόνου της Αγγλίας ! Οι ισχυρισμοί του Knight βασίζονται με τη σειρά τους στην κατάθεση του Joseph Gorman, ο οποίος, σε ένα ντοκυμαντέρ του BBC το 1973 "αποκάλυψε" οτι είναι εγγονός της Annie Crook, και γιός της Alice Margaret Crook, της νόθας κόρης του πρίγκιπα Albert Victor. Την υπόθεση στηρίζει επίσης και η ιστορία του πνευματιστή και μέντιουμ Robert James Lees, ο οποίος ισχυριζόταν οτι γνώριζε την ταυτότητα του Jack the Ripper από μια σειρά οραμάτων που είχε δεί, αλλά η δική του συνεισφορά είναι μάλλον η λιγότερο σημαντική.

Η υπόθεση πιο αναλυτικά:
(περιέχει spoilers)

Η ιστορία μας ξεκινάει με το ζωγράφο Walter Sickert να συτήνει τον πρίγκιπα Albert Victor στην Annie Crook, μία υπάλληλο σε κάποιο μαγαζί της κακόφημης συνοικίας του East End. Ο πρίγκιπας παντρεύεται, και μάλιστα κάνει και παιδί με την κοινή θνητή, η οποία δε γνωρίζει την πραγματική του ταυτότητα. Όταν η βασίλισσα Victoria πληροφορείται τα γεγονότα, διατάζει να κλείσουν την Annie σε ψυχιατρικό άσυλο, όπου ο πιστός βασιλικός γιατρός Sir William Gull της κάνει λοβοτομή, και στέλνει το νόθο παιδί στους γονείς της. Το σκάνδαλο αποσιωπείται, όμως μετά από λίγο καιρό μία παρέα ιερόδουλων της περιοχής, φίλες της Annie που γνωρίζουν το μυστικό, εκβιάζουν τον Walter Sickert οτι θα το αποκαλύψουν. Η βασίλισσα αποφασίζει να ξεφορτωθεί τις πέντε γυναίκες που απειλούν να εκθέσουν τη βασιλική οικογένεια, και αναθέτει τη βρώμικη δουλειά πάλι στο γιατρό Gull, έναν έμπειρο χειρούργο με άριστη γνώση της ανθρώπινης ανατομίας.

Ο γιατρός, ως υψηλόβαθμος μασόνος, έχει την πλήρη ανοχή, και σε μερικές περιπτώσεις και τη συνεργασία της αστυνομίας, στις τάξεις της οποίας συγκαταλέγονται πολλοί "αδελφοί" του. Έτσι, μαζί με τον πιστό αμαξά και βοηθό του John Netley, διεξάγει ανενόχλητος και με περισσό ζήλο την αιματηρή του αποστολή, στην οποία ο ίδιος αποδίδει θεία προέλευση και μυστικιστικές προεκτάσεις. Στο ολισθαίνον προς την παράνοια μυαλό του, βλέπει το "έργο" του ως εξασφάλιση της κυριαρχίας του ανδρικού φύλου πάνω στο γυναικείο, και ως εκδίκηση για την προϊστορική, μακρά περίοδο της μητριαρχίας. Ο επιθεωρητής Fred Abberline, που ακολουθούσε απ΄την αρχή τα ίχνη του δολοφόνου, συνεχώς παρεμποδιζόμενος από τους ανωτέρους του, θα ανακαλύψει τελικά τον Gull με τη βοήθεια του απατεώνα πνευματιστή Robert James Lees, όμως και πάλι το γεγονός θα αποκρυφθεί. Ο γιατρός θα δικαστεί από ένα σώμα ελεύθερων μασόνων και, αφού κριθεί παράφρονας, θα περάσει την υπόλοιπη ζωή του στη φυλακή.

Το βιβλίο ξεκινάει με ένα ολιγοσέλιδο πρόλογο, στον οποίο δύο ηλικιωμένοι κύριοι κάνουν τον περίπατό τους σε μία παραλία, συζητώντας αόριστα για μία παλιά υπόθεση και ένα συγκαλυμμένο μυστικό. Αργότερα φυσικά καταλαβαίνουμε ποιοί είναι, καθώς και το νόημα του διαλόγου τους. Αντίστοιχα, στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ως επίλογος η μικρή ιστορία The Dance of the Gull-catchers, όπου οι Moore και Campbell μας διηγούνται συνοπτικά το χρονικό της μανίας γύρω από το μύθο του Τζακ του Αντεροβγάλτη που επιβιώνει μέχρι και σήμερα, με άπειρους ερασιτέχνες ντετέκτιβς (Ripperologists) να προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο.

Ο Alan Moore έχει δηλώσει οτι πήρε τη θεωρία του Knight ως σημείο εκκίνησης, χωρίς όμως ποτέ να την εκλαμβάνει ως απαραίτητα αληθινή. Ερεύνησε εξονυχιστικά ένα προς ένα τα σημεία της, κράτησε αυτά που συμβάδιζαν με τη λογική του και απέρριψε όσα θεώρησε απίθανα, επεκτείνοντας φυσικά τη δική του, προσωπική έρευνα προς περισσότερες και πιο ευφάνταστες κατευθύνσεις. Προς μεγάλη του τιμή, ο τεράστιος άγγλος συγγραφέας παραδέχεται οτι το έργο του υπάγεται στο είδος του μυθιστορήματος (fiction), και δεν πρέπει να λογίζεται ως ιστορικό δοκίμιο. Άλλωστε, όπως συμπληρώνει, το πιο πιθανό είναι η υπόθεση να μην εξιχνιαστεί ποτέ, και η ταυτότητα του Jack the Ripper να παραμείνει άγνωστη για πάντα. Ο συγκεντρωτικός τόμος του FROM HELL περιέχει αρκετές σελίδες που υποδεικνύουν ποιά σημεία του βιβλίου προέρχονται από επώνυμες καταθέσεις μαρτύρων της πραγματικής υπόθεσης, και ποιά προέρχονται από την εκπληκτική φαντασία του συγγραφέα του. Ο Moore μάλιστα σχολιάζει πόσο έγκυρη θεωρεί κάθε μαρτυρία, και γιατί.

Το FROM HELL, στις μόλις 576 σελιδούλες του, περιέχει τόσο πολλά επίπεδα, συμβολισμούς και έννοιες που θα χρειαζόταν ίσως περισσότερες σελίδες για να αναλυθούν. Δεν είναι ένα whodunit (από το "who done it" - υπο-είδος του αστυνομικού μυθιστορήματος που επικεντρώνεται στην ανεύρεση του δολοφόνου), αλλά περισσότερο μία μελέτη της βικτωριανής κοινωνίας και του αντίκτυπου που είχε σε αυτήν η υπόθεση του Τζακ του Αντεροβγάλτη. Άλλωστε, ο Moore έχει δηλώσει οτι βάσισε τη δομή του έργου του στο βιβλίο Dirk Gently’s Holistic Detective Agency του Douglas Adams και γενικά στη θεωρία του Ολισμού, κατά την οποία πρέπει να εκλαμβάνουμε τα φυσικά συστήματα ως ενιαίες οντότητες, και όχι ως ξεχωριστά τμήματα που συνθέτουν ένα σύνολο. Έτσι λοιπόν, για να λύσεις το μυστήριο ενός φόνου ολιστικά, θα πρέπει να ανα-λύσεις ολόκληρο το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο αυτός ο φόνος διεξήχθη.

Αυτό ακριβώς κάνει λοιπόν εδώ ο σπουδαίος άγγλος συγγραφέας, εμβαθύνοντας στον ψυχισμό των χαρακτήρων του όσο ελάχιστοι συνάδελφοί του μπορούν έστω να επιχειρήσουν, και σχολιάζοντας ενδελεχώς τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες της εποχής που μελετάει. Τη χαοτική διαφορά στην ποιότητα ζωής των πλούσιων και των φτωχών, τη θέση της γυναίκας που είχε αρχίσει δειλά-δειλά να ισχυροποιείται μέσω του κινήματος των σουφραζετών, άλλα και τη δική μας εποχή, μέσω των ψυχικών οραμάτων του παράφρονα γιατρού που τον μεταφέρουν από το 1888 στο σύγχρονο Λονδίνο του 1990. Ο χρόνος γενικά αντιμετωπίζεται από τον Moore υπό το πρίσμα του Ολισμού, με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον να συνυπάρχουν σε μία οντότητα, και το πέρασμα του χρόνου να αποτελεί ανθρώπινη ψευδαίσθηση.

Διόλου τυχαία άφησα το κομμάτι της εικονογράφησης για το τέλος επειδή πρώτον, δε μου αρέσει και πολύ, και δεύτερον, είναι τέτοια η δύναμη και η πολυπλοκότητα του σεναρίου, που θα υποβίβαζαν οποιαδήποτε εικονογραφική δουλειά σε δεύτερο ρόλο. Οι γραμμές του Eddie Campbell είναι ηθελημένα τραχιές και παχιές, σε μία (νομίζω επιτυχημένη) προσπάθεια να αναπαράγει το καλλιτεχνικό ύφος της βικτωριανής εποχής. Με "οικονομία" στη σύνθεση των σελίδων και διατηρώντας τη βάση των 9 panels ανά σελίδα στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, η εικόνα δείχνει να υποχωρεί ένα βήμα πίσω, αφήνοντας το κείμενο να πρωταγωνιστήσει. Προερχόμενος από αποκλειστικά αυτοβιογραφικά comics όπως το ALEC, και ακολουθώντας κατά γράμμα τις όπως πάντα υπερ-αναλυτικές οδηγίες του Moore, ο Campbell καταφέρνει να ζωντανέψει το όραμα του superstar συγγραφέα, αλλά και να διατηρήσει το προσωπικό του στυλ.

Το FROM HELL λοιπόν είναι ένα από τα διαχρονικά αριστουργήματα του κόσμου των comics, ένα άφθαστο παράδειγμα αφηγηματικής αρτιότητας και διαχείρισης του χρόνου και των χαρακτήρων, ένα έργο τόσο πολυεπίπεδο και πλήρες νοημάτων που προσφέρει στον αναγνώστη την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας (αγωγή της ψυχής).

Links:

Top 100 comics of the 90s - 1: From Hell
Top 10 Alan Moore comics - 1: From Hell

FROM HELL @ Comic Book Resources
FROM HELL @ wikipedia
FROM HELL @ Good Reads
FROM HELL @ TOR
FROM HELL @ Boig Boing
FROM HELL @ biblioklept