Dino Buzzati - Poem Strip

Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης
σε ένα avant-garde, εικονοποιημένο ποίημα

O Dino Buzzati (1906–1972) ήταν ένας ιταλός avant-garde ποιητής, συγγραφέας, ζωγράφος και δημοσιογράφος, με ένα αντισυμβατικό και ιδιαίτερο καλλιτεχνικό στύλ που ποτέ δεν αναγνωρίστηκε από το κοινό της εποχής του (κυρίως το αγγλόφωνο) όσο πραγματικά το άξιζε. Οι συνάδελφοί του καλλιτέχνες και οι κριτικοί τέχνης όμως τον θεωρούσαν μεγαλοφυία. Από τα ελάχιστα βιβλία που έγραψε, το The Tartar Steppe (1940) του χάρισε παγκόσμια φήμη, με το παιδικό The Bears’ Famous Invasion of Sicily να συμπληρώνει τις γνωστότερες δουλειές του. Ο Buzzati έγραψε επίσης θεατρικά έργα, λιβρέττα για όπερες, πολλές σύντομες ιστορίες και φυσικά ποιήματα.

Το Poem Strip (Poema a fumetti, όπου fumetti είναι η λέξη που χρησιμοποιούν οι ιταλοί για τα comics) είναι το μοναδικό comic που δημιούργησε ποτέ ο ιταλός καλλιτέχνης. Κυκλοφόρησε το 1969 στην Ιταλία από την εκδοτική Arnoldo Mondadori Editore, και μόλις το 2009 μεταφράστηκε στα αγγλικά από την εταιρεία New York Review Books.

Το Poem Strip μας παρουσιάζει μία μοντέρνα, αισθησιακή, σουρρεαλιστική και... ψυχεδελική θα μπορούσαμε να πούμε εκδοχή του γνωστού αρχαιοελληνικού μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης, με ιδιαίτερη έμφαση στις διαχρονικές κινητήριες δυνάμεις της τέχνης - τον έρωτα και το θάνατο. Στην πρωτότυπη ιστορία, ο διάσημος για την υπέροχη φωνή του και τις ικανότητές του στη λύρα νέος κατεβαίνει στον Άδη για να φέρει πίσω τη νεκρή αγαπημένη του. Όμως, ενώ τα έχει σχεδόν καταφέρει... κάτι στραβώνει στο παρά πέντε, σε ένα από τα πλέον δραματικά φινάλε στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ένα τέλος πραγματικά αντάξιο κάθε αρχαίας τραγωδίας (δεν το θεωρώ spoiler, είναι γνωστή η ιστορία).

Η εκδοχή του Buzzati ξεκινάει κάπου στο Μιλάνο της δεκαετίας του '60, στη μυστηριώδη οδό Saterna, η οποία δεν εμφανίζεται σε κανένα χάρτη της πόλης (καλά αρχίζουμε). Ο Orfi είναι ένας υπερ-επιτυχημένος rock star τραγουδιστής και κιθαρίστας που έχει ερωτική σχέση με την όμορφη Eura. Ένα βράδυ, ο νεαρός μουσικός βλέπει την αγαπημένη του να εξαφανίζεται σαν αερικό μέσα σε μία απόκοσμη πόρτα πάνω στους ψηλούς τοίχους που περικλείουν μία έπαυλη στην άκρη του δρόμου (ήδη αρχίζουμε να το χάνουμε). Την επόμενη μέρα, στην κηδεία της, ο συντετριμμένος νεαρός αρπάζει την κιθάρα του και αποφασίζει να την ακολουθήσει μέσα από την ίδια πόρτα. Από εκείνη τη στιγμή θα ξεκινήσει το σουρρεαλιστικό, μυστικιστικό του ταξίδι πέρα από τα σύνορα που χωρίζουν τη ζωή από το θάνατο...

Εισερχόμενος στον κόσμο των νεκρών όπως ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία, ο Orfi θα βρεί έναν οδηγό που ως άλλος Βιργίλιος θα τον καθοδηγήσει εκεί που ελάχιστοι θνητοί έχουν τολμήσει να πατήσουν. Μόνο που στον παράξενο κόσμο του Buzzati, αυτός ο οδηγός που χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως "φύλακα-δαίμονα" θα έχει τη μορφή... ενός άδειου σακακιού (!!!). Το σακάκι-Βιργίλιος πάντως αποδεικνύεται καλός οδηγός, πληροφορώντας τον ήρωά μας για διάφορα στοιχεία της φύσης της επόμενης ζωής. Οι νεκροί βρίσκονται σε μία αέναη κατάσταση μη-αίσθησης, στερημένοι από οποιοδήποτε συναίσθημα και προσπαθώντας απεγνωσμένα να θυμηθούν πώς είναι να είσαι ζωντανός. Λαχταρούν να βρούν την αγάπη και τη ηδονή, και στερούνται ακόμη και της ελάχιστης ελευθερίας να πεθάνουν. Ο Orfi θα τους τραγουδήσει τραγούδια για τη μοναξιά, το φόβο και την ερωτική επιθυμία προσπαθώντας να τους κάνει να θυμηθούν, όμως θα αποδειχθεί μάταιο και έτσι το ταξίδι του θα συνεχιστεί.

Μετά από πολλές σουρρεαλιστικές περιπέτειες, ακόμη περισσότερες γυμνές γυναίκες, ακατανόητους "ποιητικούς" διαλόγους, ακόμη περισσότερα ακατανόητα "ποιητικά" τραγούδια, σιδηροδρομικούς σταθμούς, μπουρδέλα, μπαμπούλες και καφκική γραφειοκρατία (!), ο πρωταγωνιστής μας θα συναντήσει την αγαπημένη του, όμως ο Buzzati δε θα ακολουθήσει πιστά τον αρχαίο μύθο (μιλάμε πάντα για το βασικό κορμό, όχι για τις λεπτομέρειες), παρουσιάζοντάς μας μία εναλλακτική προσέγγιση όσον αφορά τους χαρακτήρες, τις σκέψεις τους και τις πράξεις τους. Η βασική διαφορά είναι οτι ο δημιουργός μας φαντάστηκε τους ήρωες της ιστορίας ως σύγχρονους, δυναμικούς ανθρώπους που παίρνουν την τύχη τους στα χέρια τους και κάνουν τις δικές τους επιλογές, και όχι ως απλά έρμαια της μοίρας και των καπρίτσιων των θεών, όπως παραδοσιακά σκιαγραφούνταν οι χαρακτήρες στα αρχαία χρόνια.

Και φυσικά, όπως είναι "λογικό" σε ένα σουρρεαλιστικό έργο, το φινάλε της ιστορίας εγείρει ακόμη περισσότερα ερωτήματα από όσα απαντά. Και γι'αυτό ονομάζεται σουρρεαλισμός! Και γι'αυτό δεν είναι για όλους - προσωπικά τον λατρεύω.

...
Με την απατηλά απλή όμως τόσο συμβολική, avant-garde εικονογράφησή του, και τη μη γραμμική, αφαιρετική και σουρρεαλιστική αφήγηση, το Poem Strip είναι ένα λαμπρό παράδειγμα καινοτομίας και καλλιτεχνικής απελευθέρωσης του χώρου των comics, με την παλαιότητά του να συμβάλλει περαιτέρω στο δίκαιο χαρακτηρισμό του ως "ένα έργο έτη φωτός μπροστά από την εποχή του". Ακόμη και στη δική μας εποχή, 45 χρόνια μετά, δύσκολα συναντούμε έργα τόσο απενοχοποιημένα και απελευθερωμένα από τις επιταγές των καιρών, έργα που να μετουσιώνουν απόλυτα το καλλιτεχνικό όραμα του δημιουργού τους, χωρίς εκπτώσεις και δικαιολογίες.

Φυσικά, όπως συμβαίνει με όλες ανεξαιρέτως τις παρόμοιες περιπτώσεις, το Poem Strip θεωρήθηκε άκρως αμφιλεγόμενο και προκλητικό, με τον καλλιτέχνη να κατηγορείται οτι ο αποκλειστικός σκοπός του ήταν να σοκάρει. Σίγουρα οι επιρροές (όπως τις αναφέρει ο ίδιος) από τον Ανδαλουσιανό Σκύλο των Luis Buñuel και Salvador Dali, τον Δάντη, τον Ιερώνυμο Bosch, τον M.C.Escher, το Federico Fellini, τον F.W. Murnau, το Mario Bava αλλά και την... πορνογραφία(!) δε βοήθησαν πολύ στην αλλαγή της γνώμης του κοινού, κάτι που όμως δεν πιστεύω να τον πτόησε ιδιαίτερα. Και ασφαλώς δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι το 1970 το μέσο των comics δεν τύγχανε μεγάλης εκτίμησης από την καλλιτεχνική κοινότητα, και κρίθηκε ανάξιο και "ταπεινό" για να το χρησιμοποιήσει ένας γνωστός συγγραφέας στη μεταφορά ενός κλασσικού μύθου. Παρ'όλα αυτά, το Poem Strip κέρδισε το βραβείο Paese Sera για το καλύτερο comic του 1970, και βρήκε μία σχετικά μικρή αλλά ενθουσιώδη υποστήριξη ανάμεσα στη νεολαία της εποχής της σεξουαλικής απελευθέρωσης, αλλά και στα πιο φιλελεύθερα κομμάτια του καλλιτεχνικού χώρου.

Αισθησιακό, τρομακτικό, ποιητικό, φιλοσοφημένο και βαθύ, το αριστούργημα του Buzzati επικεντρώνεται στον έρωτα και το θάνατο για να μας προσφέρει ένα σκοτεινό, παραισθησιογόνο ψυχογράφημα των πιο κρυφών πτυχών της ανθρώπινης ύπαρξης. Η χώρα των νεκρών και οι επίσης νεκροί κάτοικοί της, με τις απέλπιδες επιδιώξεις τους και και τις αιωνίως ανικανοποίητες επιθυμίες συμβολίζουν ξεκάθαρα το δικό μας κόσμο και εμάς, τους ζωντανούς όμως όχι και τόσο ζωντανούς κατοίκους του.

"Death, oh death
Gift of a wise god
All the charms of this world
Come from you
Even love."