Max Ernst - Une semaine de bonté

Ένα σουρρεαλιστικό, ονειρικό, σκοτεινό graphic novel σε κολλάζ

Το Une semaine de bonté (A Week of Kindness) είναι μία πολύ ιδιαίτερη περίπτωση έργου. Αποτελούμενο απο 182 εικόνες που συνταιριάχθηκαν με την τεχνική του κολλάζ από τον πολυσχιδή γερμανό καλλιτέχνη Max Ernst, και ελάχιστο κείμενο, είναι στην ουσία αυτό που θα αποκαλούσαμε σήμερα graphic novel, δημιουργημένο όμως περίπου 40 χρόνια προτού ο όρος αυτός χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά από τον Will Eisner.

Ο εκκεκντρικός σουρρεαλιστής και ντανταϊστής καλλιτέχνης δημιούργησε το αναπάντεχο αυτό κολλάζ στη διάρκεια ενός ταξιδιού 3 εβδομάδων στη βόρεια Ιταλία το 1933, παίρνοντας εικόνες από εγκυκλοπαίδειες, καταλόγους, περιοδικά, εφημερίδες και εικονογραφήσεις μυθιστορημάτων της βικτωριανής εποχής. Από τις λίγες αναγνωρισμένες πηγές εικόνων του Ernst για το έργο του είναι οι εκπληκτικές γκραβούρες του Gustave Doré, καθώς και δουλειές διαφόρων άλλων εικαστικών όπως οι Alphonse d'Ennery, Sylvain Goudemare και Antoine-France Claude.

Το Une semaine de bonté κυκλοφόρησε το 1934 στο Παρίσι σε 5 φυλλάδια των 800 αντιτύπων το καθένα, τα οποία σήμερα έχουν τεράστια συλλεκτική αξία. Αν και τα φυλλάδια ήταν 5, το έργο χωρίζεται σε 7 μέρη, όσες και οι ημέρες της εβδομάδας (το τελευταίο φυλλάδιο περιείχε 3 μέρη). Κάθε κεφάλαιο τιτλοφορείται από μία ημέρα, και παρουσιάζει γραφικά ένα από τα 7 θανάσιμα στοιχεία, κατά τον Ernst. Επίσης, κάτω από τον τίτλο και τον υπότιτλο (το όνομα του στοιχείου), κάθε κεφάλαιο περιέχει από ένα μικρό κείμενο γνωστών εκπροσώπων του σουρρεαλιστικού κινήματος όπως οι André Breton και Paul Éluard που επεξηγεί (υποτίθεται) το περιεχόμενο των εικόνων, καθώς και από ένα παράδειγμα, για περαιτέρω κατανόηση του θέματος (πάλι υποτίθεται). Το 1976, τη χρονιά που πέθανε ο Ernst, η εταιρεία Dover εξέδοσε ένα συγκεντρωτικό τόμο που περιείχε και τις 182 εικόνες, ο οποίος τυπώνεται ακόμα και σήμερα.

Το πρώτο κεφάλαιο λοιπόν, η Κυριακή, έχει ως θέμα τη λάσπη και ως παράδειγμα το λιοντάρι του Belfort (ένα τεράστιο γλυπτό του δημιουργού του αγάλματος της Ελευθερίας Frédéric Bartholdi). Η Δευτέρα έχει θέμα το νερό και παράδειγμα πάλι το νερό, η Τρίτη αντίστοιχα τη φωτιά και το "τάγμα του Δράκου" (ένα μεσαιωνικό ιπποτικό τάγμα που είχε σκοπό να προστατεύσει το χριστιανισμό από τους οθωμανούς τούρκους), και η Τετάρτη το αίμα και τον Οιδίποδα. Η Πέμπτη έχει θέμα το σκοτάδι και 2 παραδείγματα - το γέλιο του κόκκορα (πτηνό-σύμβολο της Γαλλίας) και το νησί του Πάσχα. Η Παρασκευή έχει ως θέμα την όραση και ως παράδειγμα το εσωτερικό της οράσεως, και αποτελείται από 3 οπτικά ποίηματα. Τέλος το Σάββατο έχει ως θέμα το άγνωστο και ως παράδειγμα το κλειδί των τραγουδιών (νομίζω τώρα καταλάβατε γιατί είπα πρίν οτι τα παραδείγματα υποτίθεται οτι επεξηγούν το περιεχόμενο). Φυσικά, όταν μιλάμε για σουρρεαλισμό και ντανταϊσμό, οι επεξηγήσεις είναι όχι απλά άχρηστες, αλλά και άνευ λόγου και αιτίας. Οπότε, πάμε παρακάτω.

Ο τίτλος Une semaine de bonté παραπέμπει στις 7 ημέρες της δημιουργίας του κόσμου, αλλά επίσης και στο ομώνυμο κίνημα για την προώθηση της αλληλοβοήθειας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου που ιδρύθηκε στη Γαλλία το 1927.

Το περιεχόμενο τώρα των εικόνων που συγκροτούν το εξαιρετικό αυτό έργο του Max Ernst έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον τίτλο του, Μία Εβδομάδα Καλοσύνης, με τη βία, το θάνατο, τις φυσικές καταστροφές και τη διαστροφή της ανθρώπινης φύσης να κυριαρχούν. Άντρες με στρατιωτικά ρούχα και κεφαλές λεόντων καταδυναστεύουν τους συνανθρώπους τους, πλάσματα με κεφάλια πουλιών βιαιοπραγούν, γυναίκες δρούν ως σύγχρονες ιέρειες σπέρνοντας καταιγίδες και πλημμύρες ενώ άλλες έχουν φτερά δράκου στην πλάτη τους και εμπλέκονται σε μυστικές συναντήσεις.

Όλες οι εικόνες εκπέμπουν μία σύγχυση και μία αναταραχή, αντανακλώντας με ακρίβεια την ιδιαίτερα ταραγμένη ιστορική περίοδο της δημιουργίας τους. Με τον εθνικοσοσιαλισμό του Χίτλερ να ισχυροποιείται στη Γερμανία, και γενικότερα τις φασιστικές ιδέες να αποκτούν ολοένα και περισσότερους οπαδούς στην Ευρώπη, ο γερμανός καλλιτέχνης αισθάνθηκε την απειλή ενός πολέμου να σχηματίζεται στον αέρα και, ως γνήσιο αντιδραστικό και ελεύθερο πνεύμα ένιωσε την ανάγκη να εκφράσει τις ανησυχίες του μέσω της τέχνης. Βετεράνος ο ίδιος του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου (είχε υπηρετήσει στο γερμανικό πυροβολικό), και ψυχολογικά τραυματισμένος από τη φρίκη των χαρακωμάτων, το τελευταίο πράγμα που ήθελε ήταν ένας νέος πόλεμος. Γι'αυτό και, πρίν την απαρχή του 2ου Παγκοσμίου, είχε ήδη μεταναστεύσει στην Αμερική.

Στις πολιτικές ανησυχίες του Ernst προστίθενται θέματα που κυριαρχούν παραδοσιακά στη δουλειά του, όπως η σεξουαλικότητα, η πάλη των τάξεων και η αποστροφή προς τις έννοιες της πατρίδας, της εκκλησίας και της οικογένειας, με όλα αυτά τα ετερόκλητα στοιχεία να συγκροτούν το τελικό αποτέλεσμα του Une semaine de bonté, φυσικά μέσω του θαυματουργού πρίσματος του σουρρεαλισμού. Μέσα από μυθολογικές παραβολές, βιβλικές αναφορές, αλληγορίες και ονειρικά τοπία ο καλλιτέχνης εξαπολύει στο πρόσωπό μας τις ασχήμιες της κοινωνίας μας, προειδοποιώντας μας να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Το γενικά σκοτεινό και απαισιόδοξο κλίμα του έργου όμως δίνει τη θέση του, στα δύο τελευταία κεφάλαια, σε πιο ποιητικά μοτίβα και εσωτερικές αναζητήσεις, κλείνοντας έτσι με έναν ύμνο στην ελευθερία και ένα θρίαμβο της φαντασίας και των ονείρων.

Το Une semaine de bonté είναι ένα από τα πολυάριθμα κολλάζ που δημιούργησε ο Max Ernst, αλλά όχι το πρώτο. Τα πρώτα, Répétitions (Επαναλήψεις) και Les malheurs des immortels (Τα δεινά των αθανάτων) χρονολογούνται από το 1922, τη χρονιά που ο καλλιτέχνης μετακόμισε στο Παρίσι, και δημιουργήθηκαν σε συνεργασία με το σουρρεαλιστή ποιητή Paul Eluard. Οι σημαντικότερες δουλειές του Ernst με τη συγκεκριμένη τεχνική πρίν την Εβδομάδα Καλοσύνης θεωρούνται οι La femme 100 têtes (Η γυναίκα με τα 100 κεφάλια - 1929) και Rêve d'une petite fille qui voulut entrer au carmel (Όνειρο ενός μικρού κοριτσιού που ήθελε να εισέλθει στην Carmel* - 1930).

* λέξη που στα εβραϊκά σημαίνει "το αμπέλι του Θεού".

Για επίλογο κράτησα μία φράση που διάβασα σε μία παρουσίαση του έργου, και νομίζω οτι συνοψίζει όμορφα το περιεχόμενό του:

"... είναι αυτό που θα συνέβαινε αν οι Edward Gorey (εξαιρετικός αμερικανός κομίστας), Nick Bantock, Maxfield Parrish, Botticelli και M.C. Escher συναντιόντουσαν σε ένα τρομακτικό ονειρικό κόσμο που κατοικείται από βικτωριανές γυναίκες, δράκους και καταιγίδες. Και αινιγματική γαλλική ποίηση".

Une semaine de bonté @ Musée d'Orsay
Une semaine de bonté @ All Art
Une semaine de bonté @ Abe Books
Une semaine de bonté @ wikipedia