City of Glass

Μία σεμιναριακού επιπέδου "απόδοση" ενός κλασικού βιβλίου στη γλώσσα των comics

Στον παραπάνω υπότιτλο, η λέξη απόδοση είναι μέσα σε εισαγωγικά, επειδή πολύ απλά το συγκεκριμένο graphic novel του Paul Karasik και του εξαιρετικού David Mazzucchelli δεν είναι στην ουσία μία απόδοση, μία μεταφορά ενός βιβλίου σε μορφή comics, αλλά μία μεταμόρφωση, μία μετουσίωση από ένα μέσο σε ένα άλλο.

Είναι μία εξερεύνηση των δυνατοτήτων και ορίων του μέσου των comics, και όσο κλισέ και αν ακούγεται αυτή η φράση, είναι πέρα ως πέρα αληθινή. Οι δύο μεγάλοι δημιουργοί πήραν τη μετα-μοντέρνα, noir αριστουργηματική νουβέλα του συγγραφέα Paul Auster και τη μετέτρεψαν σε ένα πρωτοποριακό, πειραματικό εικονογραφημένο βιβλίο που στέκεται άνετα στα πόδια του ως ένα ξεχωριστό, πρωτότυπο έργο, και όχι ως ένα απλό "καθρέφτισμα" του πρωτότυπου.

Είναι πραγματικά μία σπάνια δουλειά, ένα σεμιναριακού επιπέδου δείγμα storytelling, ένα είδος graphic novel μοναδικό στο σύμπαν των 2 διαστάσεων. (Υπερβάλλω ? Καθόλου)

Το αρκετά παράξενο αυτό project ξεκίνησε στο μυαλό της τεράστιας προσωπικότητας του κόσμου των comics που ονομάζεται Art Spiegelman όταν, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 παρατηρούσε με δυσαρέσκεια ότι το αριστούργημά του, MAUS, βρισκόταν στα ράφια των βιβλιοπωλείων ανάμεσα σε εγχειρίδια fantasy και role-playing games. Θέλοντας να "μπολιάσει" τα comics με γόνιμο λογοτεχνικό DNA, και να τα καθιερώσει ως μία ξεχωριστή, ευυπόληπτη τέχνη (ώστε και το MAUS να έχει καλή παρέα στα ράφια), ζήτησε σε μερικούς καταξιωμένους συγγραφείς να γράψουν σενάρια που θα εικονογραφούνταν μετά από ταλαντούχους κομίστες.

Ένας από τους πρώτους ανθρώπους που προσέγγισε ο Spiegelman ήταν ο Paul Auster. Ο Auster δεν είχε χρόνο να γράψει κάτι καινούριο, και του πρότεινε να χρησιμοποιήσει κάποια παλιότερή του δουλειά. Έτσι αυτός, όπως εύκολα μαντέψατε, διάλεξε το City of Glass (1985), το πρώτο μέρος της περίφημης τριλογίας του συγγραφέα The New York Trilogy, και ανέθεσε τη δουλειά στον ανερχόμενο τότε, και εξαιρετικά ταλαντούχο εικονογράφο David Mazzucchelli. Αλλά λόγω της ιδιαιτερότητας και πολυπλοκότητας της νουβέλας (θα καταλάβετε παρακάτω), ακόμα και η απίστευτα δημιουργική φαντασία του Mazzucchelli τα βρήκε σκούρα, ιδιαίτερα στον τομέα του storytelling. Τότε ο Spiegelman εισήγαγε στο project τον μαθητή του Paul Karasik, ο οποίος βοήθησε αποφασιστικά στο "πανελάρισμα", στο χωρισμό δηλαδή του κειμένου σε "κουτάκια" (panels), και το City of Glass εκδόθηκε τελικά το 1994 από την Avon Books. Το βιβλίο αναγνωρίστηκε αμέσως ως αριστούργημα από κοινό και κριτικούς, και συμπεριελήφθη στα "Top 100 English-Language Comics of the Century".

Η υπόθεση του βιβλίου είναι αρκετά δύσκολο να περιγραφεί, και μάλιστα δεν έχει και μεγάλη σημασία η ιστορία αυτή καθεαυτή (αν και είναι καταπληκτική), αλλά ο χειρισμός των γεγονότων, των χαρακτήρων, του χρόνου και της γλώσσας από τους δημιουργούς.

Κεντρικός ήρωας της υπόθεσης είναι ο Daniel Quinn, ένας πρώην ποιητής και νυν συγγραφέας μέτριων αστυνομικών μυθιστορημάτων που παθιάζεται με μία παράξενη υπόθεση, και τελικά καταλήγει να χάσει τον εαυτό του, καθώς η τρέλα σιγά-σιγά τον κερδίζει. Όλα ξεκίνησαν όταν ο Quinn έλαβε ένα τηλεφώνημα που προοριζόταν για ένα ντετέκτιβ ονόματι ... Paul Auster. Πληροφορεί την άγνωστη γυναικεία φωνή οτι έχει κάνει λάθος αριθμό, αλλά όταν τα τηλεφωνήματα συνεχίζονται, η περιέργειά του τον ωθεί να παραστήσει τον Auster και να συναντηθεί με την επίμονη γυναίκα. Αυτή θα του παρουσιάσει τον άντρα της, τον Peter Stillman, ο οποίος είναι ο άμεσα ενδιαφερόμενος για τις... υπηρεσίες του. Ο Stillman, με τα κινητικά προβλήματα και τον ακατάληπτο, σπασμωδικό, χειμαρρώδη λόγο του θα τον εισάγει στην περίεργη οικογενειακή του ιστορία και θα του εξηγήσει γιατί έχει λόγους να πιστεύει ότι απειλείται από... τον ίδιο του τον πατέρα. Ο Quinn θα γίνει η σκιά του πατέρα, του καθηγητή Peter Stillman του γηραιότερου, και θα γοητευτεί από τις σχεδόν μυστικιστικές θεωρίες του για τη γλώσσα, τον άνθρωπο και το θεό. Σιγά-σιγά όμως, χωρίς να το συνειδητοποιήσει, θα παρασυρθεί επικίνδυνα κοντά στις εμμονές και την τρέλα του καθηγητή, και θα αρχίσει να αμφιβάλλει όχι μόνο για την πραγματικότητα, αλλά ακόμη και για την ίδια του την ταυτότητα.

Τα θέματα που κυριαρχούν στο υποδειγματικό αυτό graphic novel είναι η ταυτότητα, η πραγματικότητα και η γλώσσα. Η ταυτότητα του κεντρικού ήρωα Quinn που μπλέκεται με αυτή του ήρωα των μυθιστορημάτων του, η διόλου τυχαία συνωνυμία του Paul Auster του συγγραφέα της νουβέλας (που δε διστάζει να χρησιμοποιήσει το ίδιο το όνομά του) με τον "αόρατο" χαρακτήρα Paul Auster τον ντετέκτιβ, αλλά και με ένα άλλο χαρακτήρα, τον πραγματικό Paul Auster, επίσης συγγραφέα, καθώς και η ταυτότητα του συγγραφέα του Don Quixote, Cervantes, που συγχέεται με αυτή του αφηγητή της ιστορίας του. Η πραγματικότητα δεν παρουσιάζεται ως μία και μοναδική, απόλυτη, αλλά ως μία οντότητα με πολλά επίπεδα και πολλές πιθανές ερμηνείες (και παρερμηνείες). Και η γλώσσα λογίζεται ως οργανισμός με δική της ζωή, και εξυψώνεται στο ρόλο του χαμένου συνδετικού κρίκου ανάμεσα στον άνθρωπο με το θεό. Μπερδεμένα πράγματα, έτσι ? Κι όμως, διαβάζοντας το βιβλίο, τίποτε από όλα αυτά δε μοιάζει περίπλοκο, ή ασυνάρτητο. Όλα έχουν τη σημασία τους και τη θέση τους στην εξέλιξη της αφήγησης και των χαρακτήρων.

Η εικονογράφηση του Mazzucchelli, με την πολύτιμη βοήθεια του Karasik φυσικά, συγκαταλέγεται στις πιο έξυπνες, εφευρετικές και πρωτοποριακές που έχουν υπάρξει ποτέ σε σελίδες comics. Το αποτέλεσμα της εύφορης συνεργασίας των δύο αυτών ταλαντούχων δημιουργών είναι κάτι παραπάνω από μία "εικονοποίηση" της αυθεντικής νουβέλας του Paul Auster. Είναι ένα ξεχωριστό, διαφορετικό έργο, που απλώς χρησιμοποιεί το κείμενο του συγγραφέα για να διαμορφώσει ένα πιο πολύπλοκο σύνολο. Με το παραπλανητικά απλό φορμά των 9 panels ανά σελίδα ως βάση, και χρησιμοποιώντας ένα μείγμα τεχνικών, οι εικόνες συχνά λειτουργούν ανεξάρτητα από το κείμενο (κι όμως, γίνεται), και άλλες φορές αφηγούνται πιο γλαφυρά από τις λέξεις. Υπάρχουν κινηματογραφικά "ζουμαρίσματα", αφαιρετικές μεταμορφώσεις, επαναλήψεις που δυναμώνουν τον αντίκτυπο μίας εικόνας, και κάθε λογής ευφυέστατα εικονογραφικά ευρήματα που διαχωρίζουν με ευκολία το οπτικό αποτέλεσμα του City of Glass από οποιοδήποτε άλλο graphic novel έχετε διαβάσει. Είναι ένα μοναδικό "πείραμα", το οποίο κανείς έκτοτε δεν έχει επιχειρήσει να επαναλάβει.

Για επίλογο, άφησα μία φράση από μία κριτική που νομίζω ότι περιγράφει την εκπληκτική αυτή δουλειά καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη που διάβασα : "Adapted by Paul Karasik and David Mazzucchelli, with graphics by David Mazzucchelli, Paul Auster's groundbreaking masterwork has been astonishingly transformed into a new visual language".

Links

City of Glass @ the guardian
City of Glass @ The Comics Journal
City of Glass @ Bookslut
City of Glass @ vivid scribe
City of Glass @ wikipedia
Adaptation and amplification in City of glass (pdf)